El paisaje toponímico de Luísa Villalta: “Nomes” (cuarta parte do poemario En concreto)

En concreto es la obra póstuma de Luísa Villalta; tal vez el gran poema de A Coruña, heredero de otras obras poéticas que tienen su hilo conductor en la ciudad herculina, como Nau enfeitizada, de José María Monterroso Devesa, o Poema da Cruña, de Xosé Rubinos. 

Cuando el 24 de enero de 2004, el jurado del premio de poesía Espiral Maior decide por unanimidad galardonar En concreto lo hace subrayando la importancia que esta ciudad tiene en todo el texto. Una obra hecha por y para A Coruña, la Ciudad Alta, a la que Luísa Villalta le cede la voz en el “Poema da Ciudad Alta” que cierra el libro:

O meu nome é o da Cidade Alta
nacido onde a luz e o mar se están orixinando
mutuamente.

A relación entre Luísa Villata e A Coruña é tan estreita neste poemario que ela mesma se encarga de vestila:

Hoxe vestín a Cidade como todos os días 
e saín polas rúas procurando un abrigo.

Con estas premisas, podemos afirmar que toponimia de esta obra es una pieza esencial con la que Luísa Villalta arma el texto de comienzo al fin. Pensemos en que la cuarta parte de la obra se denomina, no por casualidad, “Nomes”. En ella, la autora hace una “unha reflexión lírica de como os nomes se defenden do seu vaciamento de significado”

El poema abre y cierra con dos sentencias indiscutibles. Por un lado, la importancia de los topónimos en nuestras vidas como guardianes de las experiencias humanas:

Os lugares gardan instantes humanos nos seus puños fechados: 
son os nomes.

Por otro, la plena identificación de los nombres de personas cuando cierra el poema afirmando que:

Os nomes somos nós.

Entre estas dos sentencias que abren y cierran el poema, la toponimia y microtoponimia de la ciudad se hace protagonista.“A cidade recupera a través desta (a toponimia) a memoria e as historias perdidas”,, en palabras de Armando Requesón en la obra Pensar é escuro, edición de la poesía de Luísa Villalta desde 1991 a 2004.

El poema es un viaje por toda geografía coruñesa, desde Os Castros a Labañou, desde nombres ampliamente conocidos como Monte Alto a microtopónimos de la costa, como O Grelle, un arenal situado en las cercanías do Campo da Rata:

Os nomes ansían coñecer 
deixar de ser cativos do estandarte 
–de tanta tristura-
e reviver no muro mil veces derruído dos Castros 
que se volve a levantar con cada amañecida 
entoar a pregaria ao deus Arminio alá na ponte do Grelle 
onde o mar debulla as maldicións benévolas dos suicidas 
e rir como rin en Riazor as riolas de gaivotas 
que non poden saír da campa estridulante, ceu doméstico 
remontando polo val de Labañou até onde o vento ven do alto 
e rube o Peruleiro e segue a aba toda dun confín non estreado 
un confín irredutíbel como o que cada carta trai ao lombo 
do seu sobre fechado.

Os seixos dos nomes van depositándose moi fondo
no esquecimento do río de Monelos 
alí onde ninguén teima desafiar a propria morte
 para tráerllelos aos nenos que corren polos bairros
–nenos nenos aínda– e confesar 
o cotidianos que nacemos desde que fomos onte 
confesar que de verdade os Mallos mallan
 que a Gaiteira aínda ven de Agrela asubiando cara ao mar 
e no Montealto, no de Outeiro e mais nas Moas 
permanecen os ares insepultos que nos foron dando forma
 no molde verbal dos ventos que habitamos.

A poesía de Luísa Villalta no se entiende sin A Coruña: “amo esta Cidade tatuada na pétrea pel do mar”. 

También te puede interesar...

Detrás de cada uno de los más de 40.000 topónimos que forman parte de nuestro Nomenclátor, existe una motivación y una razón de...

Es bien difícil escuchar la palabra Camariñas sin dejarse llevar y recitar los versos que componen una de las cantigas más...