En Ponte Caldelas existe un castro á beira do embalse de Eiras onde morou, en tempos remotos, un habitante singular: un xigante de longas barbas. Así contan por estas terras pontevedresas a orixe do nome dunha das súas parroquias, Castro Barbudo.
Este relato popular non é único, pois repítese tamén para outros dous depósitos arqueolóxicos cun nome igual, como o Castro Barbudo de Rianxo, e o Castro de Barbude (en textos antigos aparece como Barbudo) ou Castro de Trasmonte, na Estrada. Ademais, estas denominacións non son exclusivas da toponimia galega: no municipio portugués de Vila Verde, próximo a Galicia, existe un Monte Barbudo e un Castro Barbudo.
Lonxe da tradición oral, foron varias as hipóteses que os expertos en toponimia deron sobre este curioso topónimo. No artigo “Arqueoloxía dun topónimo: o nome do Vigo romano”, o arqueólogo Manuel Santos Estévez defende que o antigo nome da cidade olívica foi Burbida, un topónimo que para Moralejo Álvarez sería de orixe hispano-céltica. Santos Estévez acredita nesta hipótese e indica que Burbida sería o nome antigo do Castro de Vigo. Para apoiar a súa tese, relaciona Burbida cos topónimos Barbude e Barbudo, os tres, segundo el, facendo referencia a outros tantos castros. Esta tese podería estar fundamentada pola similitude fonética do topónimo con outros como Barbanza, Barbaña ou Barbesa, que se adoitan explicar como orotopónimos prerromanos derivados dunha raíz *Bar- cun significado semellante ao de ‘depresión’, ‘costa’ ou ‘desnivel’.
Pola súa banda, Edelmiro Bascuas defende que Barbudo reproduciría o apelativo barbudo no sentido fitonímico de ‘vástago de planta’ ou ‘que ten pelos ou apéndices similares a barbas’, unha tese coa que concorda Fernando Cabeza Quiles na obra Toponimia da Estrada. Segundo este último, Barbudo sería un fitotopónimo referido a alturas “cuxas ladeiras, retomadas polo monte en forma de cuberta vexetal, puideron ser comparadas cos pelos dunha barba”. A esta hipótese, engade unha terceira vía que non exclúe a anterior: a posibilidade de que no galego antigo a forma barbudo se empregase para “un tipo de plantas específicas, talvez parasitas, con raíces aéreas ou non, que recordasen unhas barbas longas”, tendo en conta que o Padre Sobreira rexistra no século XVIII o adxectivo barbudo aplicado a árbores ou plantas “que tienen como barbas”.
En conclusión, é posible que en Castro Barbudo houbese "barbas", pero non dun xigante, senón de plantas.
Detrás de cada un dos máis de 40.000 topónimos que forman parte do noso Nomenclátor, existe unha motivación e unha razón de ser…
É ben difícil escoitar a palabra Camariñas sen deixarse levar e recitar os versos que compoñen unha das cantigas máis afamadas…