Caldas de Reis, o topónimo que nos conecta co noso pasado romano e medieval

Son innúmeras as ocasións en que nesta páxina aludimos á importancia que ten a toponimia para descubrir a historia do territorio que habitamos. Os nomes de lugar dannos datos moi importantes para descifrarmos episodios concretos dos nos separan moitos séculos ou incluso milenios. O topónimo Caldas de Reis é un destes nomes que serve para deitar luz sobre o pasado romano e medieval de Galicia.

O primeiro elemento deste nome de lugar, Caldas, procede do latín (AQUAS) CALIDAS ‘augas quentes’, un sintagma que se empregaba na antigüidade para nomear mananciais termais como o que abrolla na Fonte das Burgas caldense e do que se nutren tamén os afamados balnearios locais. Grazas a este topónimo actual, Caldas, e ao seu étimo, (AQUAS) CALIDAS, puido identificarse un punto estratéxico da Vía XIX, a importante calzada que na época romana servía para vertebrar o territorio da Gallaecia e comunicalo co resto do Imperio. Existe un amplo consenso na historiografía en relacionar Caldas de Reis coa mansio -isto é, un lugar de descanso ou de parada no camiño- que Ptolomeo inclúe na súa Xeografía co nome de Aquae Celenae  e que tamén figura no Itinerario de Antonino (423, 8 - 430, 3) como Aquis Celenis. Estas “aquas” estaban no territorio dos Celenos, una tribo galaica que Plinio, na súa Naturalis Historia (IV, 111 e 112), sitúa ao norte do Convento Bracarense e dentro do Convento Lucense, entre os ríos Lérez e Tambre.

Se Caldas nos fala da historia da Gallaecia romana, o apelativo do topónimo conéctanos co noso esplendor medieval. Calquera leigo en onomástica pode identificar Reis coa palabra do galego común rei. Porén, que non nos leve a engano a súa terminación: aínda que puidese parecer que fai referencia a varios monarcas (REGES en latín), en realidade provén da forma en nominativo, REX, que no paso ao galego deu a palabra reis, de forma análoga co que sucede co numeral latino SEX que deu seis. Por tanto, o topónimo infórmanos da importancia que tivo este lugar pontevedrés na vida dun rei, e non un calquera, pois aquí naceu Afonso Reimúndez, quen sería Afonso VII de Galicia desde que foi coroado polo arcebispo Xelmírez no ano 1111. 

Descoñecemos cando se lle engadiu o apelativo ao topónimo mais debeu ser antes do século XIII: a primeira referencia documental ao nome remóntase ao ano 1214, cando aparece como Caldas de Rex.

Como podedes ver, Caldas de Reis é un topónimo con moita historia.