Roma, o sorprendente nome dunha aldea de Abadín

A gran cidade de Roma, capital de Italia, ten varios paralelos toponímicos en territorio galego. Roma é o nome de dúas localidades recollidas no noso Nomenclátor, unha na parroquia abadinense de Castromaior e outra no concello ourensán de Barbadás; forma parte da denominación da freguesía zasense de Santa Sía de Roma, onde ademais rexistramos o lugar de Bouzarroma. Alén destas entidades de poboación, existen varios microtopónimos semellantes no país, por exemplo, tamén se rexistra Roma como nome dunhas terras e dun depósito arqueolóxico coñecido tamén como Castro de Xornes. 

Agora ben, están vinculados estes topónimos galegos coa denominada Cidade Eterna ou simplemente se trata dunha coincidencia fonética e escrita? O filólogo e especialista en indoeuropeo Martín Sevilla Rodríguez sostén que si, mais de forma indirecta. Tras analizar estes topónimos galegos e mais o asturiano Romadonga, relaciónaos coa voz común no gaélico r>m, de xénero feminino, co significado de ‘lugar consagrado’ ou ‘cemiterio’. Para Martín Sevilla, o termo chegou ao norte da Península Ibérica arredor do século VI procedente das actuais Bretaña ou Gran Bretaña a través das migracións dos diversos pobos célticos que fuxían das invasións anglosaxoas. 

Estes, previamente, colleron a palabra como un préstamo da palabra latina roma, tal e como explica Fernando Cabeza Quiles seguindo a tese de Martín Sevilla. Para Cabeza Quiles, os topónimos Roma existentes no territorio galego son un “antigo vestixio da presenza en Galicia dos celtas históricos cristianizados de Maeloc, que puideron tamén chamarlle Roma aos seus cemiterios ou camposantos”. Na súa argumentación cita ao investigador W. J. Watson, para quen a palabra latina roma, tomada da cidade homónima, pasou como préstamo ao irlandés antigo “como consecuencia do costume dos monxes e clérigos irlandeses de colleren nas súas visitas de peregrinación a Roma terra dos cemiterios desta cidade” onde estaba soterrado o corpo dalgún santo notable coa finalidade de espallala despois nos cemiterios dos seus mosteiros e localidades de orixe.

Fernando Cabeza Quiles, despois de analizar cada un dos lugares galegos así denominados, sostén que a aldea abadinense podería referirse a un cemiterio fundado polos “celtas bretóns cristianizados de Maeloc ou Mailoc, os cales (...) puideron ter a súa sé no lugar de Bretoña do concello da Pastoriza, próximo a este emprazamento”. Porén, o propio Cabeza Quiles indica que non existe memoria na freguesía de Castromaior da existencia nas proximidades do lugar dun cemiterio. 

Esta non foi a única hipótese que tentou deitar luz sobre estes enigmáticos topónimos. Piel consideraba xermánica a voz e o topónimo Roma, cun significado semellante a ‘construción’ ou ‘casa’ e emparentada coa forma gótica räm, que tiña un significado semellante. Desta última procederían, ao seu parecer, a palabra do inglés actual  room ‘cuarto’. Por outra banda, Edelmiro Bascuas relacionouno cunha voz do galego común roma 'burato', pero este significado non se recolle nos dicionarios galegos antigos nin modernos. Por último, Rivas Quintas xúlgao antropotopónimo derivado do nome persoal ROMANUS.

Como se pode ver, son moitas as teorías para explicar os Roma galegos, todas elas ben interesantes e curiosas, vivo reflexo da singularidade e riqueza da nosa toponimia.