Cualedro, un fitotopónimo latino moi antigo

Cualedro é unha xoia toponímica do noso Nomenclátor e non só polo feito de ser un topónimo único en toda Galicia. O principal motivo que o fai salientar entre os máis de 40.000 nomes que conforman a listaxe de lugares e parroquias galegas é que pode agochar baixo a súa forma a denominación latina dunha árbore que se perdeu xa desde antigo no latín hispánico. 

A chave para atoparmos o significado orixinario de Cualedro está nas atestacións antigas deste topónimo que encontramos na documentación dos mosteiros de Celanova e Melón: Corleto no século XI e Corledo nos séculos XII e XIII. Esta última forma rexistrouse ata o século XVIII en documentos coma o Catastro de Ensenada. A través delas podemos chegar facilmente a unha raíz CORYLETU, formada polo nome latino CORYLUS e mais o sufixo abundancial –ETU. A evolución sería a seguinte  Coryletu > Corledo > Coledro / Cualedro. A forma actual, con ditongo -ua- inicial, podería explicarse quizais por unha hipercastelanización, aínda que o máis probable é que sexa unha alteración analóxica provocada pola familia léxica de palabras como cal, cando, canto, catro... que se pronuncian nesta zona de Ourense como cual, cuando, cuanto, cuatro...

E por que dicimos que  este topónimo é tan antigo? Pois, porque a forma corylus era o nome tradicional común en latín para denominar a árbore que hoxe chamamos abeleira. A denominación francesa desta árbore, coudrier, procede tamén dun derivado da forma latina Corylariu. Porén, na nosa lingua triunfou a variante ABELLA, posterior ao CORYLUS clásico, que procede dunha cidade da península itálica onde debeu ser tan común o cultivo deste froito que acabou por denominala: a actual comuna de Avella, na Campania italiana. 

O sintagma CORYLUS ABELLANA simplificouse en ABELLANA, de onde proceden as palabras actuais do galego común abelá, para o froito, e abeleira, para a árbore. Mentres os derivados toponímicos de ABELLA son moi comúns no país, as formas que teñen como antecedente o CORYLUS clásico son tan escasas que se reducen ao topónimo do que estamos a falar neste artigo, Cualedro.