Osos, balnearios, Artai e moito máis é Arteixo

“Entre as brétemas do tempo”, hai unha figura que deita luz sobre a nosa orixe, pai “da raza máis pura das nosas montañas, a raza ártabra”. Esa figura da que falaba Benito Vicetto (1865) na súa Historia de Galicia era Artai, fillo do primeiro poboador galego, Brigo. Segundo a lenda de Vicetto, Artai veu fundar a súa casa polas terras de Arteixo que, ao cabo, sería unha derivación de Artai ou Artaigo.

A imaxinación de Vicetto para a toponimia non tiña límites, como tampouco o tiñan as hipóteses que recollera Uxío Carré Aldao na obra Geografía General del Reino de Galicia: para algúns, Arteixo sería unha palabra prelatina que significaría “quente”, en relación aos balnearios que existen na localidade; e para outros, estaría relacionado co éuscaro Artz, “oso”, que o ligaría coa parroquia de Oseira.

Osos, augas termais ou lugar de Artai fican lonxe das hipóteses máis recentes que desde a filoloxía se dan para a etimoloxía de Arteixo. Edelmiro Bascuas apuntou a unha raíz indoeuropea *Ar-, referida ás augas, cun significado equivalente a ‘un val regado por varios cursos fluviais”. Porén, a maioría de investigadores coincide na hipótese de que Arteixo é un topónimo de orixe prerromana, probablemente derivado dunha raíz *Art- co significado de ‘concavidade ou depresión’. Pertencería, polo tanto, á mesma familia léxica do substantivo común artesa, ‘arca de madeira para amasar o pan e gardalo despois nela’ e estaría relacionado con outros topónimos como Artes (Carballo).

Sexa como for, Arteixo é un topónimo único en toda a xeografía galega que só ten similitude na serra da Arteixiña, en Quiroga.