A Tablilla, un enigmático topónimo de Tordoia

Detrás de cada un dos máis de 40.000 topónimos que forman parte do noso Nomenclátor, existe unha motivación e unha razón de ser. En moitos casos, a motivación do topónimo está documentada. Por exemplo, no lugar chamado O Campo da Feira da parroquia tordoiesa de Viladabade celebrábase a comezos do século XX unha feira o primeiro domingo de cada mes. Noutras ocasións podemos chegar a intuír cal foi a orixe do lugar, malia non termos probas que o confirmen. Este sería o caso do lugar chamado As Cerdeiras, nesta mesma parroquia, onde deberon existir noutro tempo moitas árbores que daban cereixas, aínda que hoxe está rodeado de terras de labor e eucaliptos. Por último, nun grupo amplo de topónimos resulta ben difícil atopar a motivación que o orixinou, mesmo aínda que sexan nomes relativamente próximos no tempo e aparentemente transparentes. A Tablilla sería un deles.

A Tablilla é o nome dunha aldea que forma parte de dúas parroquias, Rodís, en Cerceda, e Bardaos, en Tordoia. Como explican Lidia Gómez e Luz Méndez na súa obra Toponimia de Tordoia, non dispoñemos de atestacións antigas do topónimo e tampouco figura nos nomenclátores históricos ata a época actual. Dado que está próxima no tempo a súa orixe -os primeiros testemuños que atopamos na prensa son de mediados do século XX-, debería ser doado coñecer o seu significado orixinario, mais as propias autoras afirman descoñecer a motivación que orixinou o topónimo.

Este nome xa fora estudado por Edelmiro Bascuas, quen o encadrou entre os descendentes da raíz hidronímica indoeuropea *tā- ‘derreterse, fluír’, aínda que tamén podería ser  un derivado da voz común táboa, procedente do latín *TAB(U)LICULA. Tendo en conta isto último, as autoras do libro mencionado consideran a posibilidade “de que sexa un préstamo recente do castelán”. Agora ben, cal sería a función desa táboa pequena, ou “tablilla” que motivou a denominación?

Segundo Lidia Gómez e Luz Méndez, o lugar talvez “naceu por un establecemento comercial, pois nalgúns tempos a autoridade requiría a colocación dunha “tablilla” ou táboa pequena nos mesóns ou nas tabernas para fixar prezos e outros anuncios”. Así, nun documento conservado no Arquivo da Universidade de Santiago e datado en 1802, figura unha petición de Roque Suárez, deputado do común, “solicitando se fije tablilla con los precios en la cortaduría y puesto del repeso de carnes”; e noutro documento do mesmo ano acórdase “que tanto el alguacil como las vendedoras de pescado extremen la custodia de la tablilla con los precios”. Rexistros semellantes hainos documentados desde o século XVI.

Agora ben, a acepción ‘táboa pequena en que se fixan prezos’ non foi o único significado que tivo a palabra “tablilla”. Durante o século XIX e XX, con este termo castelán tamén se facía referencia en Galicia aos taboleiros de información municipal que existían nas casas consistoriais e noutros termos do territorio, tal e como aparece en multitude de exemplos na documentación oficial de calquera concello galego. Tamén se lle chamaba “tablilla” a unha listaxe onde se escribían os nomes das persoas excomungadas e mesmo existía a expresión “estar en la tablilla” para mencionar a tales persoas, acepción que recollen os dicionarios de castelán desde o século XVIII.

Por último, traemos outro interesante significado do uso “tablilla” relacionado co proposto por Lidia Gómez e Luz Méndez. No Boletín oficial da provincia da Lugo do 20 de maio de 1857, o administrador da facenda da provincia de Lugo publica a reforma das regras do imposto de consumo que se aplicaba para a entrada de determinadas mercadorías na cidade lucense. No articulado do referido regulamento, cítanse varias “tablillas” onde estaban expostas as taxas. Estas “tablillas” estaban colocadas nas diferentes estradas e servían non só como relación de prezos, senón tamén para demarcar o radio onde se cobraba o imposto: “Desde la tabilla de una casa inmediata a la carretera... en la parroquia de Albeiros hasta la iglesia...”; “hasta la tablilla fijada en una casa inmediata a la carretera de Castilla”; “desde dicha iglesia parroquial hasta la tablilla...”.  

A importancia deste testemuño para o topónimo A Tablilla reside en dúas cuestións. A primeira atinxe a que o lugar está situado nunha estrada de relevancia na comarca e na provincia, pois serve para conectar Malpica de Bergantiños con Ordes pasando por Carballo e A Silva, con importantes feiras e mercados e, por tanto, con movemento de vehículos con mercadorías. A segunda cuestión relevante é que A Tablilla é un lugar dividido entre dous concellos, como xa vimos, mais parece que a parte situada no concello de Tordoia “naceu como expansión da localidade do mesmo nome na parroquia lindeira de Rodís, do concello de Cerceda”, tal e como explican Luz Méndez e Lidia Gómez. Por tanto, é posible que neste lugar existise unha relación da taxa de consumos ou “tablilla”, que se debía pagar ao entrar en Cerceda desde Tordoia. 

Agora ben, como xa dixemos ao comezo do artigo, non temos probas históricas de que isto fose así, polo que a explicación da orixe do topónimo A Tablilla segue sendo unha verdadeira incógnita.